Telif Hakları ve Devlet
Av. Ramazan Çakmakcı (*)
Legal Fikrî ve Sınai Haklar Dergisi, Sayı 4, Yıl 2005
Bu yazının amacı devletin telif hakları ile ilgili birimlerinin yakından tanıtılmasıdır. Zira devlet dediğimiz o büyük tüzel kişiliğe, onu oluşturan birimlere ve onun bir alamda yaşam kaynağı olan mevzuata bir birey olarak kuşbakışı bakamaz ve bütünü önceden göremez isek uygulama sırasında kendimizi birdenbire bir labirentin içinde kalmış ve çıkışı arayan bir kişi olarak buluveririz çoğu zaman. Bu nedenle telif haklarının idari anlamda devletin içerisindeki kurumsal konumunu şematik bir şekilde sunmak önem arzetmektedir.
A- Kültür ve Turizm Bakanlığı:
Hükümet içinde telif hakları ile ilgilenen bakanlık Kültür ve Turizm Bakanlığı'dır. Kültür ve Turizm Bakanlığı 16.04.2003 tarih ve 4848 sayılı kanun ile kurulmuştur (1). Ülkemizde Kültür Bakanlığı ve Turizm Bakanlıkları ayrı iken sözkonusu kanun ile bu iki bakanlık birleştirilerek Kültür ve Turizm Bakanlığı'na dönüştürülmüştür. Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın kuruluş amacı kültürel değerleri yaşatmak, geliştirmek, yaymak, tanıtmak, değerlendirmek ve benimsetmek, tarihî ve kültürel varlıkların tahribini ve yok edilmesini önlemek, yurdun turizme elverişli bütün imkânlarını ülke ekonomisine olumlu katkı sağlayacak şekilde değerlendirmek, turizmin geliştirilmesi, pazarlanması, teşvik ve desteklenmesi için gerekli önlemleri almak, kültür ve turizm konularıyla ilgili kamu kurum ve kuruluşlarını yönlendirmek ve bu kuruluşlarla işbirliğinde bulunmak, yerel yönetimler, sivil toplum kuruluşları ve özel sektör ile iletişimi geliştirmek ve işbirliği yapmaktır (2).
Bu amacın gerçekleştirilmesi için Kanun'la Bakanlık'a şu görevler yüklenmiştir (3);
a) Millî, manevî, tarihî, kültürel ve turistik değerleri araştırmak, geliştirmek, korumak, yaşatmak, değerlendirmek, yaymak, tanıtmak, benimsetmek ve bu suretle millî bütünlüğün güçlenmesine ve ekonomik gelişmeye katkıda bulunmak,
b) Kültür ve turizm konuları ile ilgili kamu kurum ve kuruluşlarını yönlendirmek, bu kuruluşlarla işbirliğinde bulunmak, yerel yönetimler, sivil toplum kuruluşları ve özel sektör ile iletişimi geliştirmek ve işbirliği yapmak,
c) Tarihî ve kültürel varlıkları korumak,
d) Turizmi, millî ekonominin verimli bir sektörü haline getirmek için yurdun turizme elverişli bütün imkânlarını değerlendirmek, geliştirmek ve pazarlamak,
e) Kültür ve turizm alanlarında her türlü yatırım, iletişim ve gelişim potansiyelini yönlendirmek,
f) Kültür ve turizm yatırımları ile ilgili taşınmazları temin etmek, gerektiğinde kamulaştırmak, bunların etüt, proje ve inşaatını yapmak, yaptırmak,
g) Türkiye'nin turistik varlıklarını her alanda tanıtıcı faaliyetler ile her türlü imkân ve araçlardan faydalanarak kültür ve turizmle ilgili tanıtma hizmetlerini yürütmek,
h) Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak.
Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın bu görevlerini yerine getirmek için Kanun'la kurulan ana hizmet birimleri şunlardır (4);
a) Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü,
b) Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü,
c) Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü,
d) Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü,
e) Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü,
f) Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü,
g) Tanıtma Genel Müdürlüğü,
h) Millî Kütüphane Başkanlığı,
ı) Dış İlişkiler ve Avrupa Birliği Koordinasyon Dairesi Başkanlığı.
B- Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü:
Görüldüğü üzere telif hakları ile ilgili devlet birimi olan Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın ana hizmet birimlerinden birisi de Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü'dür. Genel Müdürlüğün görevleri şunlardır (5);
a) 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile verilen görevleri yürütmek,
b) Birliklerin idari ve mali yönlerden denetimini sağlamak,
c) Eser sahipleri ve birliklerle Bakanlık arasındaki ilişkileri düzenlemek,
d) Fikir ve sanat eserlerinin işaretlenmesi ile ilgili çalışmaları yürütmek, kontrol etmek ve denetlemek,
e) 3257 sayılı Sinema, Video ve Müzik Eserleri Kanunu ile verilen görevleri yapmak,
f) Millî varlıklarımızı yurt içinde ve yurt dışında tanıtmak amacıyla film gösterileri ve festivaller düzenlemek veya desteklemek, belgesel filmler sağlamak, yaptırmak ve film satın almak,
g) Film, video ve benzeri konularda arşiv kurmak, geliştirmek ve faydalanılmasını sağlamak,
h) Telif hakları konusunda milletlerarası kuruluşlarla işbirliği yapmak ve gerekli çalışmaları yürütmek,
ı) Bakanlık makamınca verilecek benzeri görevleri yapmak.
Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü ilk önce 187 sayılı Kültür ve Turizm Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile "Fikir ve Sanat Eserleri Dairesi Başkanlığı" ismi ile kurulmuştur. Daha sonra bu daire başkanlığı ile Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü'ne bağlı Sinema Dairesi Başkanlığı birleştirilmiş ve 379 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile "Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü" olarak yeniden örgütlendirilmiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın ayrı bakanlıklar olarak faaliyet yürüttüğü dönemde de Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü 354 sayılı Kültür Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun uyarınca Kültür Bakanlığı'na bağlı olarak çalışmıştır. İki bakanlık 4848 sayılı Kanunla birleşince yeni Kanun Genel Müdürlüğün ismini aynen almış ve bu Genel Müdürlüğü yeni bakanlığın ana hizmet birimlerinden birisi olarak tanımlamıştır.
Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü'nün başında bir Genel Müdür ve ona bağlı iki Genel Müdür Yardımcısı bulunmaktadır. Genel Müdür Yardımcıları'na bağlı olarak da merkezde aşağıdaki şemada görülen birimler oluşturulmuştur;
Ayrıca şemada da görüldüğü üzere İstanbul'da Genel Müdürlüğe bağlı İstanbul Telif Hakları ve Sinema Müdürlüğü bulunmaktadır (6).
Teşkilat Şeması
C- Telif Hakları Dairesi Başkanlığı (7)
Telif Hakları Dairesi Başkanlığı'na bağlı birimler ve görevleri şunlardır (8);
a- Araştırma Geliştirme ve Mevzuat Şube Müdürlüğü:
Görevleri şu şekildedir;
1- Kamu kurum ve kuruluşları, ilgili sektörler ve vatandaşlardan gelen taleplere ilişkin bilgi verilmesi,
2- Fikri Mülkiyet Hakları'na ilişkin olarak diğer ülkelerdeki ilgili mevzuatı incelemek ve konuyla ilişkili uluslararası kuruluşların örn. Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO), Dünya Ticaret Örgütü (WTO), Birleşmiş Milletler (EU) Mevzuatı gibi ilgili Kanun'ları Internet yoluyla araştırıp incelemek, bu kurumlardan ve Avrupa Birliği Genel Sekreterliği (ABGS), Avrupa Topluluğu Koordinasyon ve Dış İlişkilerden gelen yazıların örneğin Alt Komite Toplantıları, Kültür Alanında Konsey Direktifleri, Ulusal Programın Değerlendirilmesi, Türkiye Ulusal Kültür Politikaları, İlerleme Veri Tabanı, Türkiye AB Ortaklık Komitesi, Fikri Mülkiyet Hakları ve Rekabet, Görsel İşitsel Politikalar, Euromed Projeleri gibi yazıları incelemek ve bunları cevaplamak,
3- AB Genel Sekreterliği tarafından gerçekleştirilen toplantılara katılmak ve konuya ilişkin yazışmaları takip etmek,
4- Hukuk Müşavirliği'nden gelen ve görüş istenen yazıların cevaplamak, gerekli bilgi ve belgeleri hazırlayarak göndermek. Bunlar;
* Mahkemelerden gelen eser tespitine ilişkin yazılara cevap verilmesi
* Diğer Bakanlık'lardan gelen kanun, tüzük veya yönetmelik tasarılarına ilişkin görüşlerin bildirilmesi,
* Bakanlık aleyhine açılan telif haklarına ilişkin davalarda dava dilekçesinin incelenerek görüş bildirilmesi tarzındaki yazılardır.
5- WIPO Anlaşmaları, Bern ve Roma Sözleşmeleri ve diğer uluslararası anlaşmalara ilişkin iş ve işlemleri yapmak,
6- Mevzuat uyumuna ilişkin çevirileri kontrol etmek ve gerektiğinde düzeltmek.
b- Fikri Hakları İzleme Şube Müdürlüğü
Görevleri şu şekildedir;
1- 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ve 3257 sayılı Sinema, Video ve Müzik Eserleri Kanunu ile ilgili alt mevzuat çerçevesinde; bil-kod ve yapımcı kodu tahsisi,
2- Fikri hakların ihlaline konu suçlardan yapılan kovuşturma ve yargılamalarda delil niteliğini haiz taşıyıcı materyallerin fiziki denetiminin yapılması,
3- Söz konusu taşıyıcı materyallere tespit edilmiş eserlerin kayıt-tescil edilip edilmediği,
4- İşbu taşıyıcı materyallerin hak takipliği açısından önem arz eden orijinal bandrolleri taşıyıp taşımadıklarının incelenmesi ve bu materyallerin işaretlemelerinin ilgili mevzuata uygun olup olmadığının tetkiki,
5- Eserlerin tespit edildiği nüshaların ilgili mevzuata uygun çoğaltılıp çoğaltılmadığının araştırılması, piyasaya arz edilmiş eserlere dair hak sahipliklerinin tespit edilmesi, bu bağlamda eser işletme belgelerinin incelenmesi ve bu tespit ve incelemeye dair edinilen bilginin ilgili savcılık ve/veya mahkemelere bildirilmesi,
6- Fikri hakların ihlaline konu suçlara ilişkin yapılan soruşturma ve yargılamalarda ilgili savcılık ve/veya mahkemelerin talep ettiği her türlü bilgi ve belgenin temin edilerek ilgili savcılık ve/veya mahkemeye gönderilmesi,
7- Sinema ve müzik eserlerinin kayıt ve tesciline dair ve ayrıca sinema ve müzik eserlerine tahsis edilmiş eser işletme belgelerine dair ilgili şikayetlerin incelenmesi, çözüme kavuşturulması,
8- Valiliklerin fikri hakların takibine ilişkin soru, istek ve müracaatlarının gereğinin yapılması,
9- 3257 sayılı Kanun uyarınca kurulmuş olan fiziki denetim komisyonları ile 5846 sayılı Kanun uyarınca kurulmuş olan denetim komisyonlarının periyodik olarak gönderdiği raporlara dair istatistiki çalışma yapılması ve söz konusu raporların dosyalanması,
10- Valiliklerce yasaklanan eserlerin listesinin tutulması,
11- Fikri hakların takibine dair kamu ve özel sektör kurum ve kuruluşları, firmalar ve şahısların bilgi ve belge taleplerinin karşılanması,
12- Fikri haklara dair geleneksel araçlara ek olarak elektronik posta yoluyla bilgilendirme yapılması,
13- Mahkemelerde bilirkişilik yapılması,
14- Fikri haklara dair icra ve haciz işlemlerinin takip edilmesi,
15- Kitap bandrollerine dair arşivleme yapılması ve mahkeme,
16- Diğer kurum ve kuruluşlar ile şahısların talebi üzerine kitaplara tahsis edilen bandrollere dair her türlü bilgi ve belgenin hazırlanması ve talep sahiplerine iletilmesi.
c- Kayıt Tescil Şube Müdürlüğü:
Görevleri şu şekildedir;
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun 5101 sayılı Kanun ile değişik 13 üncü maddesi ve 14.10.2002 tarih ve 24936 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren "Kayıt ve Tescil Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik" uyarınca, sinema ve müzik eserlerinde filmlerin ilk tespitini gerçekleştiren film yapımcıları ile seslerin ilk tespitini gerçekleştiren fonogram yapımcıları tarafından; sözkonusu Kanun kapsamında korunan tüm eserlerde ise, eser sahiplerinin talebi üzerine, genel itibariyle hak ihdas etmek amacı taşımaksızın, sahip oldukları hakların ihlal edilmemesi, hak sahipliklerinin belirlenmesinde ispat kolaylığı sağlanması ve mali haklara ilişkin yararlanma yetkilerinin takip edilmesi maksadıyla çıkarılacak bir yönetmelik ile belirlenecek ücretleri karşılığı gerçekleştirilecek olan eser kayıt-tescil başvurularını kabul etmek, incelemek, sıraya almak ve konuya ilişkin olarak başvuru sahiplerine sözlü ve/veya yazılı olarak bilgi vermek.
d- Meslek Birlikleri ve Sektörel Destekleme Şubesi;
1- Fikri mülkiyet sisteminin güçlendirilmesi, korsan faaliyetlerde etkinlik sağlanması ve 5101 sayılı Kanun ile değişik 5846 sayılı Kanun'la belirtilen görevlerin yerine getirilmesi amacıyla, telif haklarına taraf sektörlerin gelişimi ve etkinliklerinin geliştirilmesi amacıyla üretilen projelerin desteklenmesi.
2- Korsanla mücadelede, kayıt dışı ve diğer yasal olmayan faaliyetlerle ilgili mücadele yöntemleri geliştirerek uygulanması için diğer kamu veya sivil toplum kuruluşları arasında koordinasyon görevini yürütmek.
3- 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca kurulan Meslek Birlikleri ile ilgili işlemleri yürütmek,
4- Meslek Birlikleri ile Bakanlık arasında koordinasyonu sağlamak,
5- Yeni kurulan Meslek Birliklerinin Birlik Tüzükleri'ni "Fikir ve Sanat Eserleri Sahipleri Meslek Birlikleri Tip Statüsü" kapsamında incelemek, Makam Onayı'na sunmak ve sonuç hakkında birliğe bilgi vermek,
6- Kurulmuş olan meslek birliklerinin tüzüklerini mevzuat değişiklikleri doğrultusunda incelemek makam onayına sunmak ve sonuç hakkında birliğe bilgi vermek,
7- Meslek Birlikleri ile ilgili mahkemelerden gelen yazılara cevap vermek.
D- Meslek Birlikleri:
Meslek Birlikleri, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun "Meslek birliklerinin kurulması" başlıklı 42'inci maddesi uyarınca kurulmuşlardır. "Meslek birliklerinin yükümlülükleri ve tarife tespitine ilişkin esaslar" başlıklı 42/A maddesi ve "Meslek birliklerinin denetimi" başlıklı 42/B maddesi de Kanuna 03.03.2003 tarih ve 5101 sayılı Kanun ile eklenmiş olup, meslek birlikleri hakkındaki detaylı düzenlemeleri "Fikir ve Sanat Eseri Sahipleri İle Bağlantılı Hak Sahipleri Meslek Birlikleri ve Federasyonları Hakkında Tüzük" içermektedir (9).
Mevcut Meslek Birlikleri konu itibariyle şu şekildedir (10).
a- Eser Sahipleri Alanındaki Meslek Birlikleri
. İlim / Edebiyat
o BESAM. Bilim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği
o ILESAM. Türkiye İlim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği
o EDISAM. Edebiyat ve İlim Eseri Sahipleri Meslek Birliği
. Müzik Eseri Sahipleri
o MESAM. Türkiye Musiki Eseri Sahipleri Meslek Birliği
o MSG. Müzik Eseri Sahipleri Grubu Meslek Birliği
. Sinema Eseri Sahipleri
o SETEM. Sinema ve Televizyon Eseri Sahipleri Meslek Birliği
o SESAM. Türkiye Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birliği
o BSB Belgesel Sinema Eseri Sahipleri Meslek Birliği
. Güzel Sanat Eseri Sahipleri
o GESAM. Türkiye Güzel Sanat Eserleri Sahipleri Meslek Birliği
b- Bağlantılı Hak Sahipleri Alanındaki Meslek Birlikleri
. Müzik Yapımcıları
o MÜYAP. Müzik Yapımcıları Meslek Birliği
. İcracı Sanatçılar
o MÜYORBIR. Müzik Yorumcuları Meslek Birliği
o OYUNCUBIR. Oyuncular Meslek Birliği.
o SESBIR. Seslendirme Sanatçıları Meslek Birliği
o TOMEB. Tiyatro Oyuncuları Meslek Birliği.
o TUBİSAD Türkiye Bilişim Hizmetleri Derneği
o TÜBİDER Türkiye Bilişim Sektörü
o AMPEC
. Radyo - Televizyon Yayıncıları
o RATEM. Radyo Televizyon Yayıncıları Meslek Birliği
. Film Yapımcıları
o TESIYAP.Televizyon ve Sinema Eseri Yapımcıları Meslek Birliği
E) Sonuç:
Sonuç olarak devletin telif hakları ile ilgili idari birimleri başkent Ankara'da Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü Telif Hakları Dairesi Başkanlığı ve İstanbul'da Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü İstanbul Telif Hakları ve Sinema Müdürlüğü'dür.
Diğer yandan Meslek Birlikleri 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun 42. maddesi uyarınca özel hukuk tüzel kişiliğine sahip olduklarından idari anlamda devlet içinde değerlendirilmemektedir.
(*)İstanbul Barosu Avukatlarından.
(1) Kanun Numarası: 4848 Kabul Tarihi: 16/4/2003 Yayımlandığı R.. Gazete Tarihi: 29/4/2003 Sayısı: 25093 Yayımlandığı Düstur: Tertip: 5 Cilt: 42.
(2) 4848 s. Kanun md.1.
(3) 4848 s. Kanun md.2.
(4) 4848 s. Kanun md.7.
(5) 4848 s. Kanun md.11.
Telif Hakları ve Sinema İstanbul İl Müdürlüğü Adres: Tarlabaşı Bulvarı No: 284 Beyoğlu / ISTANBUL Tel: 0.212.361 68 91-92-93 Fax: 0.212.361 68 90.
(8) Telif Hakları ve Sinema Genel Müdürlüğü Adres: Anafartalar Caddesi No: 67 06250 Ulus/ANKARA Tel: 0.312.310 08 11-310 00 26 - 310 07 73 Fax: 0.312.309 07 79.
(9) http://www.kulturturizm.gov.tr/telifsinema/kurulus.asp?belgeno=52661
(9) Bakanlar Kurulu Karar No: 99/12574 Bakanlar Kurulu Karar Tarihi: 10.03.1999 Resmi Gazete Tarihi: 01.04.1999 Resmi Gazete No: 23653.
(10) http://www.kulturturizm.gov.tr/telifsinema/mbirlik.asp?belgeno=52670